Pandemi döneminde değişen rutinlerimiz satın alma alışkanlıklarımızı da etkiledi. Çeşitli sitelerdeki özel gün indirimleri, dev ucuzluk, bir alana bir bedava, çılgın saatler gibi tüketici olarak bizlerin ilgisini çeken indirimler de alışverişlerimizin artmasına neden oldu. Bu aldığımız ürünlerin çoğu ihtiyacımız bile değil. Yapılan araştırmalar indirimde alınan ürünlerin büyük bir yüzdesinin etiketleri bile çıkarılmadan evde beklediğini ortaya koyuyor. Burada karşımıza bilinçli tüketicilik kavramı çıkıyor.
Nedir bilinçli tüketici? Tüketici davranışları eğitmeni Ezgi Dağdaş’a kulak vermemiz gerekirse, “Bilinçli tüketici aslında neye ihtiyacı olduğunu bilen ve o ihtiyacı en doğru şekilde gerçekleştirmeye, satın alma davranışını bu şekilde ilerletmeye çalışan kişidir.” Tüketici kavramına çevresel iyilik merceğinden baktığımızda ise seçimlerimizin sürdürülebilir olmasına dikkat etmemiz gerektiği karşımıza çıkıyor. Peki bunu nasıl yapacağız? Elbette almak istediğimiz ürünleri inceleyerek.
Bir ürünü alırken karşımıza bilgi verici mahiyette iki kavram çıkıyor: etiket ve içerik. Etiket, ürünün satmasını sağlayan tüketicilerin ilgisini çeken kelimeler diyebiliriz. “Doğal içerikli”, “doğala özdeş aroma”, “bitkisel”, “geri dönüştürülebilir”, “katkısız” gibi. Bunlar bilgi vermekten ziyade ürünün reklamını yapar. Daha çok, tüketiciyi avlamaya yönelik ürünün “vitrin” kısmı diyebiliriz. Hatta firmalar bu aldatmacayı kendilerini çevreci göstererek yapmaya çalışıyorlar. Yeşil Aklama (Greenwashing) denen bu yanıltıcı stratejiyi blogda daha önce ele almıştık.
Etiketin yanı sıra karşımıza ikinci olarak içindekiler/ürün bileşenleri kısmı çıkıyor. İşte işler çoğu zaman burada ciddileşiyor. Ürünü alırken etiket ve reklam vaatlerine tav alıyoruz ancak elimize aldığımız şey aslında daha ziyade içindekiler listenin bir bileşimi oluyor. Yani siz “doğal” bir ürün satın alıyorsunuz ancak bu ürünün içinde sentetik maddeler bulunabiliyor. Bu yüzden neye para verdiğinizi bilmek adına içindekiler kısmını incelemek büyük önem taşıyor.
Doğal içeriklere artan talep sayesinde SLS, paraben gibi maddeler içerik listelerinden bir bir çıkarılıyor. Burada tüketicinin bilinçlenmesinin ne kadar güçlü bir kart olduğunu görebiliriz. Yukarıda adı geçen maddelerin etkileri çoğu insana malum. Paraben gibi ürünler sentetik olarak insan eliyle üretiliyor. Seri üretimi için harcanan enerji, kullanılmayan ürünün toprağa ve su kaynaklarına karışması gibi çeşitli sorunları ortaya çıkarıyor. Bunları önleyebilmek adına alışverişlerimizde ihtiyacımız kadarını en doğal seçeneğiyle karşılamayı tercih edebiliriz.
İçerik nasıl incelenir? İçerikler ürünün kategorisine göre çeşitlilik gösterir. Tekstil, gıda, kişisel bakım, temizlik ürünleri gibi pek çok kategori var. Tüm bunların bileşenleri tabii ki farklı. İçeriklerin hepsine vâkıf olmak başlangıçta zor olabilir. Bunun için yardımcı araçlar kullanabilirsiniz. En çok alışveriş yaptığınız kategoriyi seçerek içeriklerin zararlarını gösteren, sizin için bilgileri tek tek önünüze seren çeşitli aplikasyonlar var. Bunların çalışma sistemi de yalın olduğu için zorluk çekmeden içerik konusundaki karışıklığın önüne geçebilirsiniz.
Ürün bileşenlerini incelerken dikkat edebileceğiniz bir diğer husus sıralama olmalı. Bu listeler, üründe en çok kullanılandan en aza doğru sıralanır. Üretici, ürüne hangi maddeleri eklediğini yazmak zorunda ancak o maddeyi yüzde kaç oranında eklediğini “belirtmeme” hakkı mevcut. Burada içerik sıralamasına bakarak tam olarak neye para verdiğinizi oransal olarak olmasa da çoktan aza doğru sıralamasını anlayabilirsiniz.
Ürünlerin içeriğini kontrol etmenin haricinde ayrıca sertifika logolarına da bakabilirsiniz. Tüketici olarak ihtiyaçlarımız farklı olacağı gibi bu ihtiyaca yönelik baktığımız sertifikalar da farklı olabilir. Örneğin almak istediğiniz kişisel bakım ürünlerinin hayvanlar üzerinde test edilmesini istemiyor olabilirsiniz. O zaman bunun denetimini sağlayan markaların amblemlerini ürünün üzerinde aramalısınız. Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir husus da bu sertifikaları veren firmaların aynı standartlara sahip olmadığı. Sertifika sağlayıcılarının araştırılması da etik seçimler yapmaya yardım edecektir.
Çeşitli kılavuz ve güncellemeleri kontrol ederek etiket ve içerik hakkında bilgi elde edebileceğiniz birkaç öneri derledik.
- Sağlık Bakanlığı’nın kozmetik ürünler hakkında sıkça sorulan sorular ve cevapları için oluşturduğu bir liste var,
- Türk Gıda Kodeksi Yönetmelik Kılavuzu özellikle gıda paketlerinde kullanılan kavramlar üzerinde durduğu için incelenebilir,
- Kişisel bakım ürünlerinde kullanılan tüm sertifikaları ve anlamlarını inceleyebileceğiniz oldukça kapsamlı bir site.
Tüm dünyanın artık altını çizmeye başladığı çevresel iyilik için aldığımız ürünlerin içeriklerini kontrol etmek büyük ve faydalı bir adım. Bunu yapmanın yukarıda da bahsettiğimiz gibi çok çeşitli yolları var. Bu konuda daha da derinleşmek için bir sonraki yazımız ürünler üzerindeki semboller hakkında olacak. Bu şekilde içerikler ve semboller arasında kaybolmadan kolayca çevreci alışverişler yapmanın yollarını birlikte göreceğiz.
