Engellilik, insanoğlunun varoluşundan itibaren süregelen bir olgu. Bir engelle dünyaya gelen insanların yanı sıra gerek yaşlılıktan gerek hayatın olağan akışı içinde görülen hastalık ve kaza gibi durumlarla birçok insan engelli hale gelebilir. Şu bir gerçek ki toplum içinde engelli bir birey olarak var olmak kolay değil. Çeşitli nedenlerle bireyin ilişkileri, eğitimi, istihdamı, özetle tüm yaşam tarzı etkileniyor. Kimi zaman devlet politikalarının yetersiz kalması, kimi zaman uygulanan tedbirlerin tüm engellileri kapsayıcı olamaması nedeniyle sosyal inovasyonlar ve bireysel girişimler hayat kurtarıcı olabiliyor. Engelliler için hayat kurtarıcı diyebileceğimiz şeylerden biri yardımcı teknolojiler.
Yardımcı teknolojiler, en basit tanımıyla engelliliğin dezavantajlarını azaltmak için kullanılan hizmet ve araçları kapsıyor. Bu yazıda değineceğimiz engelli grup genelde görme engelliler, özelde ise körler. Dünya Sağlık Örgütü küresel bazda en az 2,2 milyar insanın görme bozukluğuna veya görme engeline sahip olduğunu belirtiyor. Bu bireylerin bağımsızlaşabilmeleri, hayatlarını idame ettirebilmeleri ve refahlarını arttırabilmeleri için geliştirilmiş bazı başarılı yardımcı teknolojileri birkaç kategoride sayacağız.
Hareket/Seyahate Yönelik Teknoloji ve Cihazlar
Beyaz Baston
Engelli bireyler herhangi bir yere gitmek için evlerinden çıktıklarında sorun yaşamaya daha yolda başlarlar. Yollar, kurumlar ve hatta şehirler, ne yazık ki farklı ihtiyaçları olan kişileri de kucaklayacak şekilde tasarlanmaz pek. Bu noktada baston, görme engelli bir bireyin en önemli seyahat aracı, bir nevi rehberi olur. Zira baston hem yön bulma hem de yoldaki tehlikeleri ve engelleri tanıma amacıyla kullanılır.
GPS Cihazları
Görme engelli bireyler için, bilgi ve yönlendirme sağlamak için “konuşan” çeşitli cihazlar da mevcut. Bunlardan biri artık engelli olmayan bireylerin de elinden düşmeyen GPS’ler. GPS cihazları, hepimize olduğu gibi görme engelli bireylere aradıkları yerleri bulması ve dışarda gezinmesi için yardımcı olabilir.
Nesne Betimleme Uygulamaları
Engelli bireylere yönelik pek çok telefon uygulaması da geliştiriliyor. Bu uygulamalardan biri görme engelli bireylerin nesnelerin fotoğrafını/videosunu çektiği ve çekilen nesnenin betimlenmesi fikrine dayanan bir mobil kamera uygulaması olan TapTapSee. Çekilen nesneyi görme engelli birey için sesli bir şekilde betimleyen uygulama hem AppStore hem de Play Store’da ücretsiz olarak mevcut.
Okumaya Yönelik Teknoloji ve Cihazlar
Ekran Okuyucular
Görme engelli bireylerin telefon ve internet kullanımlarını sağlamak için yardımcı olacak en gelişmiş teknoloji ekran okuyuculardır. Ekran okuyucu, en basit tanımıyla ekrandaki metni sese dönüştüren bir yazılım programıdır. Hatta yalnızca metinlerle sınırlı kalmaz, alternatif olarak yazı içermesi durumunda metin içinde bulunan grafik öğelerini de seslendirir. Ne yazık ki, Internet Explorer ve Safari gibi büyük internet tarayıcıları erişilebilir olsa da birçok internet sitesi ekran okuma yazılımı kullanan kişiler tarafından erişilemeyecek şekilde tasarlanıyor.
Tarama/Okuma Yazılımları
Görme engellilerin kabartma harflerle yazılmayan basılı metinlerdeki yazıları da okuyabilmeleri için çeşitli telefon uygulamaları da geliştirilmektedir. Bu okuyucu uygulamalarının işleyişi, yazılı materyalin telefon veya tabletle fotoğrafının çekilmesi, görüntünün dijital olarak işlenmesi ve uygulamanın yazıyı sesli bir şekilde okuması şeklindedir. Bu kategoride 2014, 2015 ve 2016 yıllarında En İyi Yardımcı Teknoloji Uygulaması ödülü alan KNFB Reader Uygulaması hem Apple hem de Android’lerde kullanılabiliyor.
Braille/Kabartma Ekranlar
Braille ekranları da görme engelli bireylerin bilgisayar kullanabilmelerine olanak sağlayan cihazlardan biridir. Bu cihaz bilgisayara bağlanabilen ve Braille okumak ve yazmak için imkan sağlayan taşınabilir bir Braille terminalidir.
Erişilebilir Cep Telefonları
Erişilebilir cep telefonları, metin mesajı, e-posta ve internette gezinme dahil olmak üzere telefonun neredeyse tüm işlevlerine bir ekran okuyucu aracılığıyla tam erişim sağlar. Haziran 2009’da Apple, tescilli ekran okuyucusu olan VoiceOver'ı Iphone'a eklediğini duyurdu. Bu nedenle Iphone, ekrana dokunarak kontrol edilen yerleşik bir ekran okuyucusuna sahip ilk akıllı telefon olma özelliğini taşıyor. Bununla beraber pek çok telefonda da artık bu özellik bulunuyor.
